Astronomia zibilizazio zaharretan

Astronomia gorputz zerutarrak ikertzen dituen zientzia da. Bere mugimenduak, eta gorputz hauei lotuta dauden fenomenoak ikertzen ditu eta esan dezakegu zientzia zaharrena dela. Astronomia gizakiarekin jaio zen, zeren gizakiak daukan izaera pentsalariarekin lotuta dago.

Historian, aurkikuntza arkeologikoek erakutsi duten bezala, herri asko egon dira interesatuak astronomiarekin. 

Txina

Txinako astronomia munduko zaharrena da eta ez dakigu gauza asko honi buruz. Beraiek uste zuten unibertsoa fruta bat bezalakoa dela eta fruta hau izar polarrean zintzilikaturik dagoela; 284 konstelazio ikusi eta hauek lau “etxetan” zatitu zituzten. Ilargi egutegiak erabili zituzten eta geroago eguzkikoak; gainera, Eguzkiaren orbanak ikustea lortu zuten.

Txinatarren ustez Eguzkiak Txinaren inguruan jiratzen zuen, orduan Eguzkia hurbiltzen zenean eguna izango zen eta urruntzen zenean gaua izango zen. 1006an txinatarrek supernoba bat ikusi zuten, egunean zehar ikus zitekeena.

India

Indiako kulturak bere astronomia erlijioarekin erlazionatzen zuen batez ere. Indiako astronomo famatuena Aryabahta izan zen, Lurrak bere ardatzaren inguruan jiratzen zuela aurkitu zuelako, baina bere teoria geozentrikoan okertu zen, zeren esaten zuen Eguzkiak eta Ilargiak Lurraren inguruan biratzen zutela eta gainera Lurra unibertsoaren zentro bezala jartzen zuen.

      Indiako beste astronomo inportantea Varahamihira izan zen, bi liburu idatzi zituen astronomiari buruz eta bere garaian oso garrantzitsuak izan ziren.

Stonehenge

Pertsona batzuk esaten dute Stonehenge eta beste estruktura megalitikoak (grekeraz

megalitikok “harri handia” esan nahi du) oso teknika astronomiko aurreratuekin eginda daudela. Baina ez da normala garai horretako astronomoek Ilargi edo Eguzki eklipseak aurreikustea. Normalena izango zen estruktura astronomiko hauek helburu erlijioso batekin egitea.

     Stonehengek Eguzkiaren eta Ilargiaren arteko lerrokadura erakusten du. Horregatik esan dezakegu aldez aurretik pentsatua izan zela; harri guztiek erabilera praktiko bat daukate baina ez dakigu nork egin zuen ez dagoelako ezer idatzirik honi buruz.

Kolon aurreko astronomia amerikarra 

      Kristobal Kolon iritsi baino lehen Hego Amerikan egon ziren herrien astronomia izan zen. Talde honen barruan sar ditzakegu maia, inka eta anasazi kulturak.

a) Maiak: maia kultura Yucatan mexikarrean eta Guatemalan garatu zen Espainiaren konkista baino lehen. Maien egutegia Ilargiaren ziklo sinodikoetan dago oinarrituta, ilberritik ilberrira joaten direnak. Zenbait zientifikok argudiatu dute maien egutegia gure egutegi gregorianoa baino zehatzagoa dela, maien urtea, Haab-a, zehatzagoa delako.

b) Inkak: inkek Eguzkia gurtzen zuten, uzta onak emateko. Esaten da inkek eklipseak aurreikusi zitzaketela; astronomia aurrerakoia zen hau, eta batez ere Eguzkia aztertzen zuten. Beraiek urrez egiten zituzten beren tenpluak, zeren Eguzkiaren kolorekoak izatea nahi zuten.

c) Anasaziak: Uste da anasaziek supernoba ikusgarri bat ikusi zutela; sinbolo misteriotsuak marrazten zituzten eta batez ere Eguzkiaren mugimendua aztertzen zuten.

Egipto

Antzinako egiptoarrek ere zerua aztertu zuten baina aztertze hau erlijio eta mitologia helburuekin eginda egon zen. Egiptoarrek ez zuten zerua helburu astrologikoekin aztertu, mesopotamiarrek bezala.

Gaua orduetan zatitzeko erabiltzen ziren hamabi izarrak helburu erlijioso batekin lotuta zeuden, hauei “zeruko 12 zaintzaile” deitzen zieten. Izarrak dituen zeruaren errepresentazio zaharrena Egipton aurkitu da, Asiut-en sarkofagoan. 

Gainera, jende askoren ustez egiptoarren eraikuntza sakratu batzuk astronomiarekin dute zerikusia, baina ez daukate oso argi honen esanahia astronomiaren ikuspegitik.

Goian dagoen argazkian ikus ditzakegu puntu gorri batzuk, erlijio esanahia duten izarrak eta konstelazioak irudikatzen dituztenak; konstelazio hauek dira Ra-ri laguntzen dioten gauaren zaintzaileak.

Astronomia mesopotamiarra

Egiptoren gainbeherarekin batera, mesopotamiar kultura momenturik onenean zegoen. Eraikuntza handiak sortzen hasi ziren eta beren lurretan legeak ezarri zituzten. Mesopotamiar eta egiptoarren arteko oso lotura estua egon zen eta horregatik uste da mesopotamiar kulturak egiptoarraren eragina izan zuela.

Apaiz astronomoak izendatu zituzten eta hauen funtzioa zerua begiratzea eta aztertzea zen. Hau egiteko zigurat batzuk sortu zituzten; hauek gaur egungo behatokiak bezalakoak ziren. Mesopotamiarrek beren astronomi aurkikuntzak liburuetan idatzi zituzten.

         Halley kometa ikusi zuten k.a. 164. urtean. Gainera, Ilargiaren zikloak ikertu zituzten eta Ilargi egutegi bat egin zuten, eklipseak ikertu zituzten eta eklipseak herria beldurtzeko arma bat bezala erabili zituzten.

Astronomia grekoa

Greziarrek antzinatik ikertu dute zerua. Hauek India eta Babiloniaren influentzia handia

izan zuten. Erromako inperioaren garaian astronomo askok lan egin zuten astronomia tradizio klasikoak aztertzen, eta Alejandriako liburutegian eta Mueseion-ean lan egin zuten.

Greziarrek planetak bereiztea lortu zuten zeren ez zuten distira egiten beste gauzek bezala; Merkurio, Jupiter, Saturno, Marte eta Artizarra bakarrik ikusten zituzten, baina gainera Eguzkia eta Ilargia gehitu zituzten planetak bezala. Planeta hauei greziar Jainkoen izenak jarri zizkieten.

Antzinako greziarren egutegiak Ilargi eta Eguzki zikloetan oinarrituta zeuden. Egutegi helenikoak bi ziklo hauek sartu zituen, baina aplikatzeko oso zaila zenez astronomoak saiatu ziren eklipseetan oinarritutako egutegi bat egiten. Platon eta Aristoteles oso astronomo eta filosofo famatuak izan ziren.

Arabia

            Arabiarren astronomia Babiloniakoan oinarrituta zegoen. Arabiarrak lagundu zuen Erdi Aroan Europa osoan zegoen astronomiaren gainbehera gainditzen. Beraiek eraiki zituzten taula astronomikoak, non gorputz zerudunen mugimenduak eta posizioak biltzen ziren.

Borja Lizarribar Carrillo

@borjalizarribar

Batxilergoko 2. maila

Sarrera honek 2. #KulturaZientifikoa Jaialdian parte hartzen du