ANDERE MACBETH, LOREAREN BARRUAN DAGOEN SUGEA

Literaturaren historian zehar, heroiak eta antagonistak gizonak izan dira beti. Heroi ausart eta galantak eta haien aurkari gaizto eta maltzurrak. Emakumeak atzean geratzen ziren, haiek salbatuko dituen gizonaren zain. Hala eta guztiz ere, historian zehar zenbait autore berdintasunaren alde frogatu dira, Shakespeare, haien artean. Macbeth izeneko bere antzezlanean aurkitzen dugu Macbeth Anderea, protagonistaren emaztea. Artikulu honetan haren senarrarekiko influentzia aztertuko da eta nola bere botereak aldatzen diren istorioan zehar.

Macbeth Anderearen lehen agerpenetik, bere antolakuntza ahalmenen lekuko gara. Bertan, Macbethen garaipenaren eta sorginen profeziaren ostean, gutun bat jasotzen du; bertan bere senarrak berri onak aitortzen ditu. Macbeth Andereak, orduan, bere planeatzeko gaitasuna erakusten du, erregeaz nola libratu daitezkeen planeatuz. Haren hitzak pentsarazten digu eragin handia duela Macbethengan, ez bakarrik plana egin duelako senarraren baimena gabe, baita erabiltzen dituen hitzengatik ere, berari buruz hitz egitean: “Andikeria be ba-dok ik izan, baña bide gaiztorik artzeke. Ik ire gurari bizia onez iritxi gura enduke; ez enduke gura txakurkeririk, baña a ta guzti be makurkeriz irabazi gura enduke ik. Ator ona arin, ire belarrietara nire adorea eralgi dagidan”.

Argi geratzen da Macbeth Andereak edozer egingo zuela bere senarraren nahia betetzeko; gainera, benetan sinesten du Macbeth ez dela gai izango Duncan hiltzeko hark horretara bultzatzen ez badu.

Obra aurrera doala, Andere Macbethen botereak hazten dira, baita bere kemena ere. Ez zuen dudarik izango berak bere eskuez Duncan hiltzeaz:“Lo egoala nire aitaren antza artu ez ba'neuntso, neuk egin izango neban”.

Lehenago, Andere Macbethek iradokitzen du nahiago zuela gizon bat izatea, emakumeak kontsideratzen baititu sexu ahula, nahiago dutelako bigun izan krudel baino.

“Ken egistazue emetasuna ta buruko ertzetik beatzetararño bete nagizue biotz-gogortasunik itzalenez!” Ironikoki, obran ikus daiteke generoen betiko eginkizunak eta ezaugarriak aldatuak daudela, Andere Macbeth izanez indartsuena bien artean.

Duncan hilda dago, Macbeth errege da, baina dena suntsitzen ari da, Andere Macbethen influentzia bezala. Macbethen burua hilketen eta odolen ideiaz beterik dago eta gero eta atentzio gutxiago ematen dio inguratzen duenari, bere emazteari barne. Hala eta guztiz ere, Macbeth mamuari aurre egitean, oturuntzaren erdian, bera da egoera kontrolpean hartzen duena, senarrari eta gonbidatuei tratu egokia emanez. “Yaramon andirik egin ba'dagiozue, min emongo dautsazue ta aldiena luzatu (-gonbidatuei) Gizon ete zara? (-Macbethi)”.

Macbeth-i zuzendutako azken esaldi horretan iradokitzen du bere beldurrak ez dutela zentzurik.

Azkeneko zatian, Andere Macbethen agerpena dramatikoa da. Azkenean, bere bekatu guztiak bueltan daude emakume gaixoari jazartzeko. Bere barruan bakarrik damua sentitzen du. Lo-ibiltari bihurtzen da, eta bere ibilaldietan saiatzen da bere burua garbitzen, eskuak hilaren odoletik garbitzen. Lehen aldiz, Andere Macbethek kontrola galtzen du, ia-ia izu-krisi bat izanez. “Ez ete dira eskuok eguño garbituko? (…) Zure ikaratze orregaz dana galtzen dozu alperrik.  Hortik gutxira, bere buraz beste egiten du, ezin duelako atsekabea gehiago jasan”. Bere heriotza bitxia da, Andere Macbethek iragarri baitzuen horrelako zerbait gertatuko zela, Duncanen hilketaren ondoren: “Onango egitadai ez yakie onan erago bear, ostean zoratu egingo yaku”.

Laburbilduz, Macbeth Anderea, Macbeth txontxongiloa kontrolatzen duen pertsona dela frogatu da aseki, bai eta obran zehar bere aginteak gorabeherak dituela ere, heriotzera arte. Horren ondorioz, esan daiteke bera dela lanaren benetako elementu nagusia eta antagonista, nahiz eta liburua XVII. mendekoa izan. Horrek esperantza pixka bat ekartzen du literaturara eta emakumeei orokorrean, emakume bat protagonista izan daitekeela jarrera pasibo bat agertu gabe, Andere Macbethek erakutsi duen bezala. Bere pertsonaia esaldi batean laburbildu daiteke, berak erabili duena bere senarra izan behar denaz hitz egitean: “Lora errugearen antza azalean, baña suge zitala barruan”.

*Oharra: obraren aipuak Euzko-Gogoa izeneko aldizkaritik ateratakoak dira (1957) eta Bedita Larrakoetxearen Macbethen itzulpenetik.

Leyre VERAS

DBHko 4. maila

SARRERA HONEK 1. #KULTURAZIENTIFIKOA JAIALDIAN PARTE HARTZEN DU