ANTZINAKO ARTE MOTA INTERESGARRIENAK

Artea, errealitatea edo adimena adierazteko metodoa da. Historian zehar, hainbat arte mota egon ohi dira, adibidez greziarra, erromanikoa, erromatarra...

Antzinate klasikoko eta Erdi Aroko gizartearen iritziz, artisauak ziren benetako artistak. Haiek modu praktiko batean edozein motatako objetuak egiten zituzten gero aristokraziako jendeak erabil zitzan. Geroago, Errenazimenduan, gauzak aldatzen hasi ziren. Orduan, zabaldu eta zehaztu zen artea eta lehen aldiz miretsi egin zen artista.  XVIII. mendean, Arte Ederretako akademiak sortu ziren. Akademia horiek, eragin handia izan zuten artistengan eta arte autonomoaren bila abiatu ziren. XIX. mendean abangoardiako artistak eskaintzen duenaren eta jendearen gustuaren arteko haustura gertatu zen. Ordura arte, mezenasek eginiko eskaria egiten zuen artistak baina ordutik aurrera, bere kezka, ideologia edo premiei erantzungo zion lanetan nahiz eta gizarteak mespretxatua izan. Inpresionismoan, arte sendoaren autonomia lortu zen eta lanak edertasuna eta arte-forma jakin batzuekin lotzen hasi ziren. Horrela joan zen garatzen artea.

Gaur egun, Goi Paleolitoko artea iritsi zaigu. Oso ezagunak dira, batez ere Euskal Herrian, haitzuloetako pinturak  edo kultura megalitikoan eraikitako menhirra, dolmena eta cromlech-a. Menhirra, harri luze handia da. Dolmena, berriz, lurrean zutitutako harri handi batzuek eta haren gainean jarritako harriak eratzen dute eta hilobi bezala erabiltzen zuten. Azkenik, cromlech-a, harri  handiz eraturiko zirkulu bat da.

 

Geroago, arte greziarra etorriko zen, arte minostarra eta mizenastarra aurrekarri bezala dituena. 

•         Arte minostarra, k.a. 3000- k.a. 1400 urteetan garatu zen Kreta uhartean. Ekonomiaren aldetik oso leku estrategikoan kokatuta zegoen hiria, beraz, komertzio aktibitate handia zegoen. Jauregi handiak eraikitzen zituzten baina ez zuten plano konkreturik jarraitzen. Hori zela eta, eraikin laberintikoak eraikitzen zituzten, Knossos, Faistos eta Haiga Triada adibidez.

•         Arte mizenastarraren gauzarik garrantzitsuena Megaron izeneko palazio antzeko asmakuntza da; tenplu grekoaren aurrekaria.

Arte graziarra, arkitekturan eta eskulturan banatu dezakegu.

Arkitekturan, edertasunaren kontzeptu klasikoa erabiltzen zuten, hau da, oreka, harmonia eta proportzioa egon behar zen. Arkitrabe-estalki sistema eta zutabeak erabiltzen zituzten. Hiru zutabe desberdindu ditzakegu, doriarra, joniarra eta korintiarra.

Normalean, marmola edo harria erabiltzen zuten eta eraikitzen zutena tenplua zen, naos, pronaos eta opistodomosarekin.

•         Naos, jainko edo jainkosaren estatua edo erreferentzia egiten zion gela da.

•         Pronaos, atari modukoa zen.

•        Opistodomos izeneko gelan, jainkoari egiten zitzaizkion eskaintzak gordetzen ziren.

Jainkoaren etxetzat zuten greziarrek, haren irudia gordetzen baitzen barruan, eta apaiz gutxi batzuk baizik ez ziren hartan sartzen.

Antzokiak, herriari antzezpenak egiteko erabiltzen ziren; normalean, erlijio-izaerakoak ziren eta orkestra, eszena eta harmailak osatuta zeuden.

Baita, santutegiak eta hiriak eraiki zituzten. (Hiriak akropoli bezalakoak ziren, agora eta stoarekin). Garai honetako eraikin nagusienak Partenon izeneko tenplua edo Epidauroko antzokiak dira.

Eskulturan, lau garai bereiz dezakegu. Lehenengoa, Aro Arkaikoa (k.a. VI-V. hasiera): forma geometrikoak, estereotipatuak eta zakartasuna erabiltzen zituzten. Naturalismoa bilatzen zuten. Haien obrak, Kuoros eta Kore izeneko eskulturak ziren.

Bigarrena, Lehenengo Klasizismoaren izenaz ezagutzen dugu. K.a. V. mendearen bigarren erdian kokatuta dago. 

Naturalismoa bilatzen zuten, batez ere gorputzetan eta janzkeretan eta aurrekoan bezala, harmonia eta oreka osotasunean bilatzen zuten. Polikletoren lehen kanona sortu zen, hau da, gorputzaren garaierak, buruaren halako zazpi izan behar zituen. Begitarteen adierazkortasunik eza zegoen eta gorputza guztiz egokiaren proportzio ideala zuten. Hemengo eskultura ezagunena, Mirongo Diskoboloa da.

Hirugarrena, Bigarren Klasizismoa da eta K.a. IV. mendearen amaieran kokatzen dugu. Garai honetan, gorputz sensualagoak, finagoak eta estilizatuagoak egiten hasi ziren eta Praxitelesen kurba sortu zen, hau da, gorputzak kurbaturik eraikita zeuden. Eskultura nabarmena Praxitelesen Knidoko Afrodita da eta haren kurba argazkian ondo ikusiko da.

Azkenekoa, Helenismoa, K.a. IV. mendearen amaieratik I. mendera arte kokatzen dugu. Forma eta konposizio dinamikoago, sentsual eta adierazkorragoak egiten zituzten nahiz eta batzuetan molde klasikoa mantendu. Miloko Venus da garrantzitsuena eta famatuena.

   

Geroago, arte erromatarra etorri zen eta etruskoak arte mota honen aurrekariak izan ziren Toscanan. Nabaria zen haien artelanetan greziarren eragina, baina berezko ezaugarriak ere bazituzten. Hileta-erritu eta ehorzketekin loturiko artea zen; tumulu itxurako hilobi handiak egiten zituzten batez ere. Asimilatuz joan ziren erromatarrak etruskoak V. mendetik aurrera eta etruskoak eragin handia izango zuten erromatar artean.

Arte erromatarra lau zatitan banatu dezakegu: Arkitektura, eskultura, pintura eta mosaikoak.

•         Arkitekturan, praktika erabiltzen zuten guztien gainetik, hau da, edertasuna lortzeko, praktikoa izan behar zen. Greziarren ordenak erabiltzen zituzten (jonikoa, dorikoa eta korintiarra) baina baita toskanoa eta konposatua ere eta dena, adreiluaz, harriaz edota zementuaz eginda zegoen. Eraikinak estaltzeko, gangak eta kupulak egin zituzten, erdi puntuko ganga, ertz ganga edota maskorren gaineko kupula adibidez. Arkitekturan eraikin asko sortu zituzten; antzokiak, anfiteatroak, zirkuak, termak, arkuak, basilikak... Garai honetako garrantzitsuenak eta famatuenak honako hauek dira;

1.      Flaviotarren Anfiteatroa edo Koliseoa, Erroman kokatuta eta I.mendean eginda. Jatorriz, itsas guduak egin zitezkeen eta horretarako jolastokia urez estaltzen zen. Geroago lurpean hainbat gela zabaldu zituzten, animalien kaioletarako eta dekorazio apaingarrien biltegietarako. Igogailuen bitartez goratzen zituzten eszenatokiraino eta eszenatokia zurezko plataforma bat zen, hareaz estalia.

2.      Segoviako akueduktua. I. eta II. mendeen artean eraiki zuten. Hiritik 17 kilometrotara zegoen ura hirira eramateko. Ubidearen zati batzuetan, malda %1ekoa baino ez da. Lan honen zatirik ikusgarriena arku bikoitzeko egitura batek osatzen du, eta egitura horretako blokeak granito eta kareaz lotuak daude eta goiko arku sailaren gaineko atikoan dago ura eramaten duen bidea.

Eskulturan, bi joera eman ziren. Italiarra eta helenizatua.

•      Italiarrean, erretratuak egiten zituzten eta naturalagoak ziren.

•     Helenizatuan berriz, forma idealizatuagoak egiten zituzten. Erliebe historikoak egiten zituzten garaipen-arkuetan edo oroitzapen-zutabeetan, beraz, helburu narratiboa zuten. Adibide asko ditugu baina bi dira aipatzekoak:

Augusto Prima Portakoko eskultura. Marmol zurian zizelatua dago eta irudi helenizatzailea da, beraz, idealizatua. Irudia guztiz klasikoa da zeren ez baitu espresiorik. Polikletoren kanonean inspiratuta dago. Augusto imperator gisa azaltzen du; ezkerreko besoaz lantza bati eusten diola eta eskuineko besoa jasota. Korazako erliebeek kosmosaren irudikapen sinbolikoa erakusten dute: eguzkia, jainkoa eta lurra. Eskultura honen azken helburua, Augustok enperadore izateko eskubidea frogatzea eta bere bertute eta arrakasta pertsonalak goraipatzea izan zen.

Trajanoren zutabea, Erroman II. mendean eraikia. Zutabeak 30 metroko altuera du eta Karrarako marmolean egina dago. Zutabearen gainean urre koloreko brontzezko eskultura bat zegoen, enperadore jainkotuarena. Daziarren kontrako kanpaina kontatzen du zutabearen fustean. Narrazioaren segida ulertzea da helburua, beraz, ez da garrantzitsua aurkezturiko irudien zuzentasuna.

Pinturan bi teknika erabili zituzten, enkaustoa eta freskoa.

•      Enkaustoan, argizariaren bitartez pintura nahasten da eta horrekin margotzen da.

•      Freskoan, koloreak ura eta kareaz nahasten dira gero paretak marrazteko.

Ongi modelaturiko irudiak egiten zituzten eta perspektiba lantzen zuten. Batez ere erretratuak edo gai mitologikoak lantzen zituzten eta haien estiloak hainbat izan ziren; inkrustazio bidezkoa, arkitektura elementuak imitatzen zituen estiloa, arkitektura formak eta eszena landuagoak imitatzen zituena eta antzerki giroko estiloa. Adibide bezala ditugu Misterioaren billako freskoak, Ponpeian kokatuak, edo Al Fayumgo erretratuak Egipton. (Argazkiak Al Fatumgo erretratuak dira)

Bukatzeko, mosaikoak ditugu eta hormetan, lurrean eta zoruetan egiten zituzten. Mosaiko bakoitza miloika tesela txikik osatzen dute (teselak, cm. 1eko marmol zati txikiak dira eta haiek elkartuz irudiak agertzen dira). Honen adibidea Issosko guduaren mosaikoa dugu.

  

Yvet  BLEYE 

@yvetB

Batxilergoko 2. maila

SARRERA HONEK 1. #KULTURAZIENTIFIKOA JAIALDIAN PARTE HARTZEN DU