GIZA BURMUINA ETA ZENBAIT GAIXOTASUN

Gizakien burmuina sistema nerbiosoaren organo garrantzitsuena da. 1,5kg pisatzen du gutxi gorabehera eta emakumeen kasuan cm3 gutxiago betetzen ditu. Gizonen kasuan pixka bat gehiago pisatzen du burmuinak, baina 100g gehiagotan ez dago neurona edo materia gris gehiago, pisu eta tamaina handiagoa izateak ez du zer ikusirik neurona kopuruarekin.

Giza burmuinaren zati handienak kortex zerebral izena du, beste izaki bizidunek ez bezala garatuagoa dugu zati hau, eta horrek izaki arrazionalak bihurtzen gaitu. Zati honetan neuronen konexio gehienak agertzen dira. Neuronak garunean dauden zelulak dira; oso espezializatuak daudenez ezin dira ugaldu eta buruan hartutako kolpe handi batek edo botika batzuk suntsitu  ditzakete. 

Gizakiaren adimena ez da neuronen kopuruan oinarritzen, baizik eta beraien arteko konexioetan. Denok entzun dugu gizakiok bakarrik garunaren %10 erabiltzen dugula, baina hori gezurra da. Barry Beyerstein neurozientifikoak esan zuen bezala, bakarrik parte hori erabiliko bagenu, istripu bat izanez gero ez zuen gure burmuinean eraginik izango. Baina dakigunez, istripu bat izateak edo burmuin osoan kolpe bat hartzeak garunaren funtzionamenduan eragina du, adibidez itsu geratzea, memoria galtzea edo hizkuntzak ahaztea.

Kortexean 4 alde nabaritzen dira: lobulu okzipitala (ikusmen gaitasuna hartzen duena), lobulu parietala (zentzumen prozesamenduak), lobulu tenporala (memoria gordetzeaz arduratzen dena) eta lobulu frontala (jokabidearen planifikazioa egiteaz eta koordinazioaz arduratzen da, edota hizkuntzaz).

Garuna aztertzen duten espezialitate asko daude; neurologia, adibidez. Neurologia garunaren arazoak aztertzen dituen medikuntzaren zatia da. Neurozientzia aldiz, garuna aztertzen duen zientzia multzoa da. Alde abstraktuagoa aztertzen du, adibidez zergatik amesten dugun, edo kontzientziaren munduan sartzen da psikologiaz lagunduta. Garunaren inguruko informazio gutxi daukagu organo oso konplexua delako, hain konplexua non gaixotasun larriak jasaten dituen, oraindik ez dakigunak zergatik agertzen diren eta nola zuzendu.

Gaixotasun neurodegeneratiboek neuronen heriotza areagotzen dute eta gizakiaren jokabidean eragina dute. Alzheimerra, ELA, Parkinsona, Huntingtonen gaixotasuna, dementzia… gaixotasun neurodegeneratiboak dira.

Alzheimerra aurreko mende hasieran aurkitu zen; psikiatra batek, Alois Alzheimerrek, aurkitu zuen 50 urte zituen emakume batengan. Gaixotasun honek neuronen arteko konexioak desegiten ditu, eta sintoma nagusia memoriaren galera da. Normalean, gaixoak diagnostikoa egin eta 10 urte bizitzen dira. Alzheimerra ez da pertsona guztietan berdin gertatzen, baina orokorrean 3 fasetan banatzen da:

Lehenengo fasean pazienteak zailtasunak ditu zenbait hitz gogoratzeko eta gauzak non utzi dituen oroitzeko. Baina oraindik mugikortasuna eta autonomia mantentzen ditu.

Bigarren fasean, gaixoak orain dela gutxi gertatutakoak ezin ditu gogoratu. Eta fase honetan agresiboagoak izaten dira, jarrera aldatuz joaten da. Koordinazioa galtzen dute, eta adibidez botoiak ezin dituzte ondo lotu. Momentu honetan erori ohi dira, eta beste pertsona baten laguntza behar dute, komunera joateko edo eguneroko gauzak egin ahal izateko.

Hirugarren fasean ezin ditu gogoratu ez duela asko gertatu direnak, ez duela gutxikoak eta bere ezagunak ere. Ezin du ulertu besteek esaten dutena, eta hitz gutxi batzuk ondo esaten ditu. Koordinazioa galdu duenez oso gutxi mugitzen da, ez erortzeko, eta ohean gelditzen da normalean. Alzheimerrak ez du hiltzen, beste gaixotasun batzuk hiltzen dute, minbiziak, akats kardiobaskular batek edo arnasketa akats batek.

Gaur egun oraindik ez dakigu zerk eragiten duen gaixotasun hau; zenbait faktorek eragina izan dezakete, adibidez hereditarioak eta ingurugiroarenak.

Parkinsona gaixotasun degeneratibo bat da; nahiz eta garunean zuzenean eragin, gorputzaren mugimenduetan islatzen da. Zenbait sintoma du gaixotasun honek besteetatik bereizteko, adibidez eskuen eta matrailen dardara. Depresioa eta eguneroko ekintzetan zailtasunak ere eragiten ditu. Oraindik ez dauka sendabiderik eta ez dakite zerk eragiten duen normalean. Kasu batzuetan istripu batek eragiten du, baina hori ezohikoa da.

Huntingtonen gaixotasuna 4 kromosomaren akats bat da. Akats hau ADNaren zati baten errepikatzean oinarritzen da. Normalean 10-28 aldiz errepikatu behar da zati hori (CAG deitutakoa) baino Huntingtonen gaixotasunean 36-120 aldiz errepikatu daiteke. Herentziako gaixotasun bat da, eta zenbat eta belaunaldi gehiago igaro, orduan eta errepikatze gehiago ditu eta gaixotasun larriagoa da. Gaixotasunaren sintoma esanguratsuena aurpegi keinu esporadikoak egitea da; baita agresibotasun handia izatea ere. Garunean neuronen suntsiketa eragiten du, eta horren ondorioz, paranoia, haluzinazioak eta psikosia sortzen ditu. Gaur egun ezin da gaixotasun hau gelditu baina zenbat kasutan sintomen murrizketak egon dira. Pazientea ez da autonomoa, horregatik tratamenduak puntu hau hobetzean oinarritzen dira. 

Gaixotasun guzti hauek oso gogorrak dira, bai gaixoarentzat, bai familia eta lagunentzat, horregatik elkarte askok laguntzen dute egoera zail hau jasaten. Esan beharra dago gaixotasun hauek normalean 65 urtetik gorako pertsonei eragiten dietela; antzinako greziarrek beti lotu izan zuten dementzia zahartzaroarekin, eta ez zeuden oker; zenbat eta helduago izan neuronen hilkortasunak gora egiten du. 

IRENE CASADO

@icferreras

Batxilergoko 2. maila

Sarrera honek 3. #KulturaZientifikoa Jaialdian parte hartzen du.